Satranç nasıl oynanır?

1. Genel Bilgiler ve Başlangıç Aşaması

Satranç, antik çağlardan günümüze kadar kurallarında pek çok değişiklik olsa da popülerliğini korumuş, dünya çapında pek çok turnuvası düzenlenen bir masa oyunudur.  Özellikle son zamanlarda Twitch gibi yayın kanallarında popüler yayıncıların da oyuna ilgi göstermesi ile çok daha geniş bir kitleye ulaşmıştır.

Satranç oyunu iki kişi ile oynanır. Oyunculardan birisi beyaz renkli taşlarla oynarken diğeri de siyah renkli taşlar ile oynar. Taşlar dizilmeden önce tahta aşağıda da gösterildiği gibi sağ alt ve sağ üst köşelerde beyaz (veya açık) renkli kareler gelecek şekilde konumlandırılır. Daha sonra piyonlar ikinci satırlara dizilir. Kaleler köşelere yerleştirilir ve yanlarına sırasıyla atlar ve filler konulur. Son olarak vezirler “d” hattına, şahlar da “e” hattına karşılıklı olarak yerleştirilir. Diziliminin ardından ilk hamleyi beyaz taşlarla oynayan oyuncun yapması ile oyun başlar.

2. Satranç Taşlarının Hareketleri

Satranç oyununda piyon, kale, at, fil, vezir ve şah olmak üzere birbirinden farklı 6 çeşit taş vardır ve her biri diğerlerinden farklı hareket eder. Taşlar, diğer taşların olduğu karelerden geçemezler (at dışında) ve kendi taşlarının olduğu karelere gelemezler. Ancak, rakibin taşlarının olduğu karelere gelerek bu taşlarını almanızı sağlarlar. Bir satranç karşılaşmasında başarılı olmanın temeli, taşlarınızı bir sonraki hamlede rakibin taşlarını tehdit edecek veya hamlelerini kısıtlayacak karelere yerleştirmekten geçer. Dolayısıyla bütün taşların hareketlerini öğrenmek çok önemlidir.

2.1 Şah

Şah, satranç taşları arasında en önemlisidir ancak hareket kabiliyeti açısından en zayıf taşlardan birisidir. Herhangi bir yönde yalnızca bir kare ilerleyebilir. Saldırı altındaki bir kareye kesinlikle ilerleyemez. Şahın, rakibin herhangi biri taşı tarafından saldırı altında olmasına “şah çekmek” denir.

2.2 Vezir

Vezir, satranç taşları arasında en güçlüsüdür. Dikey, yatay ve çapraz yönlerde, kendi taşlarının üzerinden geçmediği sürece sınırsızca hareket edebilir. Hareket kabiliyetinin çok yüksek olması sebebiyle hem saldırıda hem de savunmada en etkili taştır.

2.3 Kale

Kale yalnızca dikey ve yatay yönlerde olacak şekilde istediği kadar ilerleyebilir. Kaleler, aynı satırda veya aynı sütunda olup birbirlerini koruduklarında çok daha etkili olurlar.

2.4 Fil

Filler yalnızca çapraz yönde hareket edebiler. Her bir fil belirli bir renk (açık veya koyu) kare üzerinde oyuna başlar ve farklı renkteki bir kareye ilerleyemezler. Dolayısıyla birbirlerini koruyamazlar. Ancak farklı renkli karelerde birbirlerinin açıklarını kapatabilirler. Bu sebepten çoğunlukla oyunun ilerleyen safhalarında fil çiftini koruyan oyuncu avantajlı kabul edilir.

2.5 At

Satranç taşları arasında hareket kurallarını öğrenmenin en zor olduğu taş atlardır. Atlar, bir kare çapraz ve iki kare de düz (yatay veya dikey) olacak şekilde hareket ederler. Hareketleri genelde “L” harfine benzetilir. Ayrıca atların bir diğer özelliği de diğer taşların üzerinden geçebilmeleridir. Bu sebepten dolayı, satranç tahtasının sıkışık olduğu kapalı pozisyonlarda daha avantajlıdırlar. Ayrıca, bu özel hareket kabiliyetleri aynı anda pek çok kareyi kontrol edebilmelerine ve rakibin birden fazla taşına saldırabilmelerine olanak sağlar.

2.6 Piyon

Piyonlar satranç oyunundaki en ilginç taşlardır. Çünkü normal hareketleri ile rakip taşları ele geçirirken yaptıkları hareketten farklıdır. Normalde yalnızca ileriye doğru tek bir kare ilerleyebilirlerken rakip taşları çapraz olarak ele geçirirler. Eğer bir piyonun önünde başka bir taş varsa daha fazla hareket edemez ya da önündeki taşı ele geçiremez. Örnek olarak aşağıda verilen pozisyonda e4 karesindeki beyaz piyon e5 karesine ilerleyebilir ya da d5 karesindeki siyah piyonu ele geçirebilir. Ancak f4 karesindeki piyon önünde başka bir taş olduğu için daha fazla ilerleyemez. Eğer bir piyonun önünde başka bir taş varsa daha fazla hareket edemez ya da önündeki taşı ele geçiremez.

Bunlara ek olarak oyundaki ilk hamlelerinde piyonlar tercihe göre iki kare ilerleyebilirler. Ancak bunun dışındaki tüm hamleleri yukarıdaki kurallara uygun olmalıdır.

3. Satrançta Özel Hamleler

Satranç oyununda yukarıda bahsedilen temel kurallara ek olarak bir takım özel hamleler bulunmaktadır. Bu hamleler zaman zaman pek mantıklı gözükmeseler de oyunda çeşitliliği arttırırlar ve oyunu daha ilginç kılarlar. Normal kurallardan farklı olmaları sebebiyle zaman zaman gözden de kaçabilirler.

3.1.    Piyon Terfi Ettirme

Bir satranç oyununda tahtanın sonuna erişen bir piyon şah dışındaki taşlardan herhangi birine terfi ettirilebilir. Piyonlar terfi ettirilirken oyuna getirilecek taş tercihi oyuncuya bağlıdır. Ancak, en kuvvetli taş olması sebebiyle genelde bu tercih çoğunlukla vezirden yana kullanılır. Bir oyunda birden fazla piyon vezire dönüştürülebilir ve bir oyuncunun aynı anda birden çok veziri olabilir.

3.2.    Geçerken Alma “En Passant”

Piyonlarla ilgili son ve en ilginç kural da “en passant” olarak bilinen geçerken alma kuralıdır. Eğer bir piyon yaptığı ilk hamlede iki kare ilerler ve rakip bir piyonun yanındaki kareye gelirse bu piyon tarafından ele geçirilebilir. Bu hamle ilk piyonun hareketinden hemen sonra yapılmalıdır. Bunun yerine başka bir hamle yapılırsa bu piyonu ele geçirme şansı ortadan kalkar.

3.3.    Rok Hamlesi

Özel hamlelerden bir diğeri de “rok” hamlesidir. Bu hamlenin amacı şahın güvenliğini sağlamak ve köşelerdeki kalelerden birini oyuna dahil etmektir. Bu hamlede şah, sağa veya sola doğru iki hamle hareket eder ve şahın ilerlediği tarafta bulunan kale şahın diğer tarafındaki en yakın kareye geçer. Eğer şah kendisine yakın olan kaleye doğru giderse bu hamleye “kısa rok hamlesi”, eğer kendisine daha uzak olan kaleye doğru giderse bu hamleye “uzun rok hamlesi” denir. “Rok” hamlesi satranç oyununda aynı anda iki taşın hareket edebildiği tek hamledir.

4. Satranç Oyunu Nasıl Biter?

Bir satranç oyununu bitirmenin birkaç yolu vardır. Bunlar şah mat, beraberlik, zamandan kayıp ve terk etmektir.

4.1.    Şah Mat

Daha önce de belirtildiği gibi şah, satranç taşları arasında en önemlisidir ve her oyuncunun temel amacı rakibin şahını ele geçirmektir. Eğer bir oyuncun şahı saldırı altında ise önce bu saldırıyı önlemek zorundadır. Saldırı, şaha saldıran taşın ele geçirilmesi, saldıran taş ile şah arasına başka bir taşın konulması veya şahın tehdit altında olmayan başka bir kareye hareket etmesi ile engellenebilir. Eğer şaha yapılan atak bu hamlelerden hiç biri ile engellenemiyorsa oyun “şah mat” ile biter.

Örnek olarak aşağıdaki pozisyonda h4 karesindeki siyah vezir beyaz şaha saldırmaktadır ve beyaz şahın saldırıdan kaçabilecek bir yolu yoktur. Dolayısıyla oyun şah mat sonucu siyahın galibiyeti ile sonlanır.

4.2.    Beraberlik

Bir satranç oyunun beraberlik ile sonuçlanmasının 5 yolu vardır.

• Eğer hamle sırası gelen oyuncunun şahı saldırı altında değilse ancak oynayabilecek geçerli bir hamlesi yoksa oyun pat sonucu beraberlik ile sonuçlanır.

• Oyuncular kendi aralarında anlaşarak oyunu beraberlik ile sonlandırabilir.
• Oyunda kalan taşların şah mata yeterli olmaması durumunda oyun beraberlikle zorlanır. Örneğin her iki oyuncunun da şahlarından başka taşları kalmazsa berabere kalırlar.
• Bir pozisyon oyun boyunca üç kez tekrarlanırsa oyun beraberlikle biter. Bu pozisyonların arka arkaya olması zorunlu değildir.
• Eğer her iki oyuncu da elli hamle boyunca herhangi bir piyon hamlesi yapmazsa oyun beraberlik ile sonuçlanır.

5. Yeni Başlayanlar için Temel Stratejiler

Temel kuralları öğrenmek satranç oyununda başarılı olmak için yeterli değildir. Satrançta başarılı olmak için bu oyunu çok erken yaşlarda oynama başlamak, yıllarca pratik yapmak gereklidir. Ancak yeni başlayan bir oyuncu bir takım prensipleri takip ederek bu oyundan çok keyif alabilir. Bu prensiplerden bazıları şöyledir.

• Piyonlar oyundaki en değersiz taşlar gibi görünse de oyun sonunda terfi edebilecekleri göz önüne alındığında bir oyunu kazanmakta büyük rol oynarlar. Bu sebepten dolayı oyuncunun ileriye sürdüğü piyonları mümkün olduğunca koruması çok önemlidir.
• Vezir tahtadaki en önemli taştır. Ancak oyunun başlarında sadece vezirin dahil olduğu saldırılar kolayca engellenebilir ve vezir saldırı altında kalabilir. Dolayısıyla vezirin diğer taşlar yerini aldıktan sonra saldırıya dahil olması etkisini artıracaktır.
• Satranç taşları birbirleri ile koordinasyon kurduklarında etkileri artar. Bu sebepten dolayı oyunun başında vezirlerin ve atların oyuna dahil olabilecekleri karelere yerleştirilmesi önemlidir.
• Şahın güvenliği oyunu kazanmak ile kaybetmek arasındaki farkı belirleyebilir. Bu sebepten dolayı rakibe saldırmadan önce şahı güvenli bir konuma getirmek, mümkünse rok hamlesini kullanmak rakibin yapabileceği karşı ataklara karşı güvende olmanızı sağlayacaktır.
• Kaleler birbirleri ile bağlantılı olduklarında daha etkilidirler. Dolayısıyla atların ve fillerin gelişimini sağlayıp rok hamlesini yapmak kaleler arasındaki bağlantıyı kuracak ve onları güçlendirecektir. Oyunun ilerleyen kısımlarında bu kalelerin aynı dikey hatta getirilmesi kuvvetli ataklar yapmanızı sağlayacaktır.

MUSTAFA BÜYÜKGÜZEL

Zeka geliştiren çocuk oyunları